Người bị truất quyền thừa kế thì có được hưởng di sản?

1. Quy định của pháp luật về người bị truất quyền thừa kế

Điều 626 BLDS 2015 quy định về quyền của người lập di chúc, người lập di chúc có quyền sau đây:

- Chỉ định người thừa kế; truất quyền hưởng di sản của người thừa kế.

- Phân định phần di sản cho từng người thừa kế.

- Dành một phần tài sản trong khối di sản để di tặng, thờ cúng.

- Giao nghĩa vụ cho người thừa kế.

- Chỉ định người giữ di chúc, người quản lý di sản, người phân chia di sản.

Như vậy, truất quyền hưởng di sản của người thừa kế là một trong các quyền mà người để lại di sản có thể thực hiện theo luật định. Việc truất quyền thừa kế của một người được người để lại di sản ghi nhận trong nội dung di chúc và không phải giải thích lý do.

2. Những người nào không được quyền hưởng di sản?

Trong trường hợp thừa kế được chia theo pháp luật, một số trường hợp không được hưởng di sản nêu tại Điều 621 Bộ luật Dân sự 2015, gồm:

- Người bị kết án về hành vi cố ý xâm phạm tính mạng, sức khỏe hoặc về hành vi ngược đãi nghiêm trọng, hành hạ người để lại di sản, xâm phạm nghiêm trọng danh dự, nhân phẩm của người đó;

- Người vi phạm nghiêm trọng nghĩa vụ nuôi dưỡng người để lại di sản;

- Người bị kết án về hành vi cố ý xâm phạm tính mạng người thừa kế khác nhằm hưởng một phần hoặc toàn bộ phần di sản mà người thừa kế đó có quyền hưởng;

- Người có hành vi lừa dối, cưỡng ép hoặc ngăn cản người để lại di sản trong việc lập di chúc; giả mạo di chúc, sửa chữa di chúc, hủy di chúc, che giấu di chúc nhằm hưởng một phần hoặc toàn bộ di sản trái với ý chí của người để lại di sản.

Lưu ý, Những người quy định nêu trên vẫn được hưởng di sản, nếu người để lại di sản đã biết hành vi của những người đó, nhưng vẫn cho họ hưởng di sản theo di chúc.

Vì vậy, điểm khác biệt rõ ràng nhất giữa việc bị truất quyền hưởng di sản thừa kế theo di chúc và không được hưởng di sản thừa kế theo pháp luật (tước quyền thừa kế) là:

- Người bị truất quyền hưởng di sản: Người viết di chúc không để lại di sản cho người thừa kế và người này chỉ được hưởng nếu di chúc không có hiệu lực pháp luật.

- Không được hưởng di sản (tước quyền thừa kế): Nếu người để lại di sản biết về những hành vi của người thừa kế nhưng vẫn cho họ hưởng theo di chúc thì những người này vẫn được hưởng;

Do đó, truất quyền thừa kế theo ý chí của người để lại di chúc và không được hưởng di sản thừa kế theo pháp luật là hai khái niệm hoàn toàn khác nhau.

3. Người bị truất quyền thừa kế thì có được hưởng thừa kế không?

Điều 644 BLDS 2015 quy định về người thừa kế không phụ thuộc vào nội dung của di chúc. Những người sau đây vẫn được hưởng phần di sản bằng hai phần ba suất của một người thừa kế theo pháp luật nếu di sản được chia theo pháp luật, trong trường hợp họ không được người lập di chúc cho hưởng di sản hoặc chỉ cho hưởng phần di sản ít hơn hai phần ba suất đó, gồm:

- Con chưa thành niên;

- Cha;

- Mẹ;

- Vợ;

- Chồng;

- Con thành niên mà không có khả năng lao động;

Lưu ý, quy định nêu trên không áp dụng đối với người từ chối nhận di sản theo quy định tại Điều 620 hoặc họ là những người không có quyền hưởng di sản theo quy định tại khoản 1 Điều 621 của Bộ luật Dân sự 2015.

Theo quy định trên thì đối với những đối tượng là con chưa thành niên, cha, mẹ, vợ, chồng, con thành niên mà không có khả năng lao động thì sẽ được hưởng di sản khi không được người lập di chúc cho hưởng di sản hoặc chỉ cho hưởng phần di sản ít hơn hai phần ba suất của một người thừa kế theo pháp luật. Bên cạnh đó cũng quy định rõ nội dung trên không áp dụng đối với những người từ chối nhận di sản, những người không có quyền hưởng di sản.

Ngoài hai đối tượng này thì không còn ai bị hạn chế về việc được nhận di sản theo quy định tại Điều 644 BLDS 2015. Như vậy có thể hiểu người bị truất quyền thừa kế vẫn có quyền được hưởng di sản nếu thuộc trường hợp quy định tại khoản 1 Điều 644 BLDS 2015.

4. Người bị truất quyền thừa kế thì có được hưởng thừa kế theo hàng thừa kế thứ nhất không?

Hàng thừa kế được xem xét khi phân chia thừa kế theo pháp luật, quy định thứ tự chi tiết tại Điều 651 BLDS 2015. Những người thừa kế cùng hàng được hưởng phần di sản bằng nhau. Tại khoản 3 Điều 651 BLDS quy định:

“Những người ở hàng thừa kế sau chỉ được hưởng thừa kế, nếu không còn ai ở hàng thừa kế trước do đã chết, không có quyền hưởng di sản, bị truất quyền hưởng di sản hoặc từ chối nhận di sản”.

Từ việc pháp luật quy định về thứ tự nhận di sản trước sau như này, có thể nhận thấy có những người thuộc hàng thừa kế nhưng vẫn không được hưởng di sản gồm:

- Người thừa kế đã chết;

- Người thừa kế không có quyền hưởng di sản;

- Người thừa kế bị truất quyền hưởng di sản;

- Người thừa kế từ chối nhận di sản.

Như vậy, người bị truất quyền thừa kế thì sẽ không được hưởng thừa kế theo hàng thừa kế thứ nhất.

Nguyễn Văn Ngọc (tổng hợp)