Hiểu đúng cho nghề công chứng

Một bộ phận công chứng viên, nhất là những người từng hoạt động trong hệ thống công chứng nhà nước trước đây, đã được đào tạo và hình thành nhận thức rằng công chứng là một thủ tục hành chính mang tính quyền lực nhà nước.

Quan điểm này khiến công chứng viên xem mình như “người thực thi quyền lực” thay vì “người bảo đảm niềm tin pháp lý”.

Hệ quả là công chứng bị xã hội nhìn nhận giống như một khâu xin cho rườm rà, một “bước thủ tục” trong bộ máy hành chính. Khi đó, việc cắt giảm công chứng trở thành hành động hợp lý trong mắt nhà cải cách hành chính, bởi nó được xếp cùng nhóm với các thủ tục hành chính khác, chứ không còn được xem là một thiết chế pháp lý độc lập.

Một sai lệch phổ biến khác là coi công chứng như một công cụ phục vụ quản lý nhà nước.

Thay vì tập trung vào bảo đảm tính an toàn pháp lý cho giao dịch, công chứng lại bị “gắn nhiệm vụ” đo lường thị trường, chống thất thu thuế, giám sát giao dịch bất động sản…

Khi công chứng bị biến thành “người gác cổng” của cơ quan quản lý, chức năng pháp lý cốt lõi của nó, bảo vệ sự ổn định và tin cậy trong giao kết dân sự, dần bị che khuất.

Từ đó, trong mắt nhà hoạch định chính sách, công chứng trở thành một công cụ quản lý không hiệu quả, không đạt mục tiêu hành chính, và dễ dàng bị đề xuất loại bỏ khi cải cách thủ tục.

Một ngộ nhận khác, tuy xuất phát từ thiện chí, nhưng lại để lại hậu quả tai hại:

Nhiều người cho rằng công chứng cần được duy trì ở phạm vi bắt buộc vì người dân chưa đủ khả năng tự bảo vệ quyền lợi pháp lý của mình.

Tư duy “bảo hộ hóa” này khiến công chứng được duy trì bằng sự bắt buộc hành chính, chứ không phải bằng giá trị tự thân của nghề.

Một dịch vụ bị ép buộc sử dụng sẽ không bao giờ được tôn trọng; ngược lại, nó dễ bị xem là phiền toái. Và khi công chứng bị nhìn như một nghĩa vụ, không phải một lựa chọn tin cậy, thì việc loại bỏ nó trở thành điều tự nhiên.

Sự cộng hưởng của ba tư duy sai lệch, hành chính hóa, công cụ hóa và bảo hộ hóa đã khiến công chứng trở nên nghịch lý về chức năng:

• Không còn là thiết chế bảo đảm pháp lý độc lập;
• Không đạt hiệu quả quản lý hành chính;
• Không tạo giá trị xã hội rõ ràng.

Khi đó, trong các chương trình cải cách, công chứng bị xem như một “khâu thủ tục” có thể cắt giảm mà không ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý. Thực chất, đây không phải là lỗi của nhà quản lý, mà là hệ quả tất yếu của việc ngành công chứng đã tự đánh mất bản sắc nghề nghiệp.

Nếu muốn bảo vệ vai trò của công chứng, ngành công chứng không thể chỉ dừng ở việc phản ứng với các đề xuất cắt giảm.

Điều quan trọng hơn là phải chủ động cải cách tư duy và nhận thức – bắt đầu từ đào tạo, hành nghề và quan hệ với Nhà nước.

Công chứng không cần phải đi tìm vị thế, bởi vị thế của nó vốn nằm trong chính bản chất nghề nghiệp:

Bảo đảm niềm tin, bảo vệ an toàn pháp lý, và củng cố trật tự dân sự trong một xã hội pháp quyền.

Nếu công chứng vẫn tiếp tục tồn tại trong khuôn khổ của tư duy hành chính, nó chắc chắn sẽ bị xếp vào danh sách thủ tục cần cắt giảm.

Nhưng nếu công chứng viên nhận thức lại đúng vai trò của mình – một người bảo đảm giao dịch tự do, một thiết chế của niềm tin pháp lý, thì không một cuộc cải cách nào có thể loại bỏ công chứng.

Bởi khi đó, công chứng không còn là thủ tục; nó là nền tảng của một nền kinh tế pháp quyền hiện đại.

Theo Phạm Anh Tiến (có sử dụng AI)